ترس از دندان پزشکی: علل، پیامدها، راهکارها
- تاریخ انتشار:
آیا تا به حال شده که با شنیدن نام “دندانپزشکی” بدنتان سست شود؟ یا حتی با فکر کردن به بوی مطب دندانپزشکی، نفستان به شماره بیفتد؟ باید بدانید که شما تنها نیستید! اضطراب و ترس از دندانپزشکی (Dental Fear and Anxiety یا DFA) یک احساس بسیار رایج است که بسیاری از ما تجربه کرده‌ایم. این ترس، که گاهی به فوبیای شدید دندان پزشکی یا دنتوفوبیا (Dentophobia) هم می‌رسد، می‌تواند شما را از مهم‌ترین بخش مراقبت از سلامتتان باز دارد، اما نگران نباشید! این مقاله قرار است همراه شما در این سفر باشد تا با هم علت این ترس را بفهمیم و راه‌هایی برای غلبه بر آن پیدا کنیم.
چرا می‌ترسیم؟ ریشه‌های ترس از دندانپزشکی
شاید از خود بپرسید که چرا اینقدر از دندانپزشکی می‌ترسیم. دلایل مختلفی برای این ترس وجود دارد، که بعضی از آنها از تجربیات مستقیم خودمان و برخی هم حتی از تجربیات خودمان هم نشأت نمی‌گیرند:
1. خاطرات تلخ گذشته
گاهی اوقات، یک تجربه ناخوشایند در گذشته، مثل دردی که در دوران کودکی تحمل کرده‌ایم یا برخوردی که با دندانپزشکمان داشتیم، می‌تواند ریشه این ترس باشد. مثلاً، تصور کنید کودکی را که در اولین مراجعه‌اش به دندانپزشکی، بدون اینکه بداند چه اتفاقی قرار است بیفتد، درد زیادی را تجربه میکند. این خاطره تلخ می‌تواند تا سال‌ها همراه او بماند و او را از مراجعه دوباره بترساند. اما نکته اینجاست که دردی که با دلسوزی و ملاحظه دندانپزشک همراه باشد، تأثیر بسیار کمتری نسبت به دردی که با بی‌تفاوتی تجربه شود، خواهد داشت به عبارت دیگر دندانپزشک در این موقعیت نقش پررنگی را بازی میکند.
2. شنیده‌ها و دیده‌ها
باور کنید یا نه، گاهی اوقات ترس ما اصلاً از تجربه شخصی‌مان نیست، بلکه از حرف‌هایی است که شنیده‌ایم یا فیلم‌هایی که دیده‌ایم!
- داستان‌های اطرافیان: شاید مادربزرگتان همیشه از عصب‌کشی با آب و تاب تعریف کرده و گفته که چقدر وحشتناک است، در حالی که شما هرگز آن را تجربه نکرده‌اید! تحقیقات نشان می‌دهد که ترس والدین از دندانپزشکی می‌تواند به فرزندانشان هم منتقل شود. پس اگر پدر یا مادرتان از دندانپزشکی می‌ترسند، احتمال اینکه شما هم این ترس را تجربه کنید، بیشتر است.
- تصاویر رسانه‌ای: حتماً در فیلم‌ها و سریال‌ها دندانپزشکانی را دیده‌اید که با ابزارهای ترسناک به سراغ بیمارانشان می‌روند. این تصاویر منفی هم می‌توانند در ناخودآگاه ما جای بگیرند و ترس را عمیق‌تر کنند.
3. حرف‌های ناخوشایند
متاسفانه، گاهی اوقات دندانپزشکان بدون قصد قبلی، با حرف‌هایشان باعث شرمندگی یا سرزنش بیماران می‌شوند. مثلاً ممکن است بگوید: “خب، شما که مراقب خودتان نبودید!” یا اگر حس کنید که دندانپزشک به حرف‌هایتان گوش نمی‌دهد و شما را درک نمی‌کند، قطعاً تمایلی به مراجعه دوباره به دندان پزشکی نخواهید داشت.
4. ندانستن، خود ترس است
وقتی نمی‌دانیم قرار است چه اتفاقی بیفتد، ذهنمان شروع به سناریوسازی میکند و معمولاً هم بدترین سناریو را می‌سازد! تصورات غلط و افکار منفی درباره درمان، نقش بزرگی در افزایش ترس و اضطراب دارند.
5. صداها، بوها و ابزارها
فقط کافیست صدای مته دندانپزشکی، بوی خاص مواد دندانپزشکی، یا دیدن سوزن‌های تزریق را تصور کنید! این عوامل حسی هم می‌توانند به تنهایی اضطراب‌آور باشند و شما را به یاد تجربیات ناخوشایند گذشته بیندازند.
وقتی ترس، شما را سلامت دندان هایتان دور میکند: پیامدهای اضطراب دندانی
ترس از دندانپزشکی فقط یک حس ناخوشایند نیست، بلکه می‌تواند پیامدهای جدی برای سلامت دهان و دندان و حتی کیفیت زندگی شما داشته باشد:
- فرار از درمان: اصلی‌ترین اتفاقی که می‌افتد، اجتناب از مراجعه به دندانپزشک است.
- تشکیل یک چرخه معیوب: وقتی از دندانپزشکی فرار می‌کنید، مشکلات دندانی‌تان بدتر میشود. این بدتر شدن، احساس گناه، شرم و خجالت را به دنبال دارد. این احساسات منفی، ترس شما را تشدید می‌کنند و باعث می‌شوند باز هم از مراجعه خودداری کنید. این چرخه معیوب همینطور ادامه پیدا میکند!
- تأثیرات روی بدن و ذهن: ترس از دندانپزشکی می‌تواند علائم فیزیکی مثل سفت شدن عضلات، لرزش دست‌ها، تعریق زیاد و تپش قلب را در شما ایجاد کند. از نظر روحی هم ممکن است افکار منفی، نگرانی بیش از حد و حتی گیجی را تجربه کنید.
- اثر بر زندگی روزمره: در موارد شدیدتر، اضطراب دندانی می‌تواند باعث اختلال در خواب، تاثیر منفی بر روابط شخصی و اجتماعی، و حتی عملکرد شما در محل کار شود.
آیا من هم می‌ترسم؟ چگونه اضطراب دندانپزشکی را تشخیص دهیم؟
دندانپزشکان برای اینکه بفهمند شما چقدر اضطراب دارید، از روش‌های مختلفی استفاده می‌کنند:
- گفتگو و مشاهده: دندانپزشک می‌تواند با صحبت کردن با شما و مشاهده واکنش‌هایتان، متوجه اضطراب شما شود.
- پرسشنامه‌های ساده: ابزارهایی مثل مقیاس اصلاح شده اضطراب دندانپزشکی (MDAS) که شامل چند سوال ساده است، می‌تواند به دندانپزشک کمک کند تا سطح اضطراب شما را ارزیابی کند. مثلاً ممکن است بپرسد: “اگر قرار بود دندان شما دریل شود، چه احساسی داشتید؟”.
راه حل چیست؟ غلبه بر ترس و لبخندی دوباره
خبر خوب این است که برای غلبه بر ترس از دندانپزشکی، راه‌های زیادی وجود دارد. این راهکارها هم برای شما به عنوان بیمار و هم برای دندانپزشکتان مفید هستند:
1. نفس عمیق بکشید! تکنیک‌های آرام‌سازی
یکی از ساده‌ترین و در دسترس‌ترین راه‌ها برای کنترل اضطراب، تمرینات آرام‌سازی است:
- تنفس عمیق: قبل از ورود به مطب یا حتی روی صندلی دندانپزشکی، چند نفس عمیق شکمی بکشید. این کار می‌تواند ضربان قلب شما را آرام کند و استرستان را کاهش دهد.
- آرام‌سازی عضلانی: عضلات بدن را سفت و سپس رها کنید. این کار به شما کمک میکند تا تنش را از بدنتان آزاد کنید.
2. تغییر افکار: درمان شناختی رفتاری (CBT)
در این نوع درمان، با کمک یک متخصص، یاد می‌گیرید که چگونه افکار منفی خود را درباره دندانپزشکی شناسایی کرده و آنها را به افکار مثبت‌تر و سازنده‌تر تبدیل کنید.
3. هنر ارتباط: دندانپزشک شما، دوست شماست!
ارتباط خوب بین شما و دندانپزشکتان، کلید اصلی غلبه بر ترس است.
- حرف بزنید، شنیده شوید: به دندانپزشکتان بگویید که می‌ترسید و نگران چه چیزهایی هستید. یک دندانپزشک خوب به حرف‌های شما گوش می‌دهد و شما را درک میکند.
- کنترل در دستان شما: با دندانپزشکتان توافق کنید که اگر در طول درمان احساس ناراحتی کردید، با بلند کردن دستتان علامت دهید تا او کار را متوقف کند. این حس کنترل، اضطراب شما را به شدت کاهش می‌دهد.
- شفافیت: از دندانپزشکتان بخواهید که قبل از شروع هر مرحله، توضیح دهد که قرار است چه کاری انجام دهد و چقدر طول می‌کشد. دانستن این جزئیات می‌تواند ترس از ناشناخته‌ها را از بین ببرد.
4. کمک‌های دیگر: فراتر از تصور
- آرام‌بخشی (Sedation): در برخی موارد، اگر اضطراب شما خیلی شدید باشد، دندانپزشک می‌تواند از داروهای آرام‌بخش برای کمک به آرامش شما استفاده کند.
- بوهای دلپذیر: حتی بوهای خوشایند در محیط مطب، مثل بوی پرتقال، می‌تواند به کاهش اضطراب و بهبود حال شما کمک کند.
- طب سوزنی (Acupuncture): برخی مطالعات نشان داده‌اند که طب سوزنی نیز می‌تواند در مدیریت اضطراب دندانپزشکی مؤثر باشد.
سفر به سوی لبخندی دوباره
تصور کنید روزی را که بدون هیچ ترسی وارد مطب دندانپزشکی می‌شوید، با دندانپزشکتان راحت صحبت می‌کنید و با آرامش روی صندلی می‌نشینید. این رویا دور از دسترس نیست. با درک ریشه‌های ترس، استفاده از راهکارهای مؤثر و مهم‌تر از همه، برقراری ارتباط قوی و اعتماد به دندانپزشکتان، می‌توانید بر اضطراب دندانپزشکی غلبه کنید و لبخندی سالم و زیبا داشته باشید. به یاد داشته باشید، شما تنها نیستید و دندانپزشک خوب، همراه شما در این سفر خواهد بود.
- نویسنده: مهلا معصوم شاهی
